Ανάμνηση της Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων
Ανάμνηση της Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων
συνεπαίρνει τους Θεσσαλονικείς –, συμπεριλαμβανομένης της κινηματογραφικής διαδικασίας Lumière.
Οι χώροι συζητήσεων, οι κύκλοι ανταλλαγών απόψεων, οι λέσχες και οι σύλλογοι, όπου κυριαρχούν τα γαλλικά, συμβάλλουν επίσης στη διαμόρφωση μιας σύγχρονης Θεσσαλονίκης, ανοιχτής στις ευρωπαϊκές ιδέες και τρόπους ζωής: γύρω στο 1910, η Θεσσαλονίκη έχει δύο γαλλόφωνες μασονικές στοές που συγκεντρώνουν σχεδόν 200 μέλη, που προέρχονται κυρίως από την εβραϊκή κοινότητα – όπως ο διάσημος Ζοζέφ Νεχαμά, διανούμενος που φοίτησε στα σχολεία της Αλλιάνς, συγγραφέας πολλών ιστορικών βιβλίων και ενός αξιόλογου Λεξικού των Ισπανοεβραϊκών³.
Ωστόσο, αυτός ο αναβρασμός δεν άντεξε στις μεγάλες αλλαγές που συνέβησαν τις επόμενες δεκαετίες. Η κοινότητα αντιπροσώπευε περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού (80 000 Εβραίοι μεταξύ των 150 000 κατοίκων) της πόλης, λίγο πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η πολιτική και εθνική ισορροπία της πόλης όμως έχει αλλάξει δραστικά μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος το 1912, και κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής πληθυσμών με την Τουρκία, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Την ίδια περίοδο, η τεράστια πυρκαγιά του 1917, επέφερε άλλο ένα μεγάλο πλήγμα στην εβραϊκή κοινότητα: τα τρία τέταρτα των κατοικιών τους, που βρίσκονταν στο ανατολικό τμήμα του κέντρου της πόλης, καταστράφηκαν, αφήνοντας 52 000 εξ αυτών χωρίς κατοικία, και η νέα διαίρεση της πόλης σφραγίζει την εξαφάνιση της εβραϊκής συνοικίας και των ιστορικών συναγωγών, που δεν θα ξαναχτιστούν. Μετά από αυτή τη σκληρή δοκιμασία, μέσα σε ένα κλίμα βαθμιαίας επιδείνωσης του ελληνικού εθνικισμού και του αντισημιτισμού στην Ευρώπη, πολλοί Εβραίοι αποφασίζουν να μεταναστεύσουν, και στρέφονται κυρίως προς τη Γαλλία, διότι γνωρίζουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό της, έχουν ήδη δεσμούς με τη χώρα, και πολλοί από αυτούς την θεωρούν, ως γη της Επαγγελίας. Συνολικά, σχεδόν 20 000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία.
Δεν μας εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι συναντάμε σήμερα, ανάμεσα στον γαλλικό πληθυσμό, πολλούς απογόνους μεγάλων εβραϊκών οικογενειών της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ των πιο επιφανών, η γενιά του Ντασώ, απογόνου του περίφημου Μωυσή Αλλατίνι⁴, ή η αυτοκρατορία Ντανόν, που ιδρύθηκε από τον Θεσσαλονικιό Ισαάκ Καράσσο, ο οποίος μετανάστευσε στη Γαλλία και δημιούργησε μια μάρκα που σχετίζεται με το χαϊδευτικό όνομα το γιού του, Ντανόν (μικρός Ντανιέλ). Ο Πατρίκ Μοντιανό, ο συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας το 2014, κατάγεται από την γνωστή οικογένεια Μοντιανό (ένας από τους οποίους, ο Σαούλ, υπήρξε ένας διαπρεπής τραπεζίτης της πόλης, και ο Ελί ένας πολύ δραστήριος αρχιτέκτονας⁵). Χωρίς να παραλείψουμε τον διανοούμενο και κοινωνιολόγο Εντγκάρ Μορέν, τον πρώην Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Νικολά Σαρκοζί, ή την σχεδιάστρια μόδας Νταϊάν φον Φίρστενμπεργκ.
Ως εκ τούτου, οι δεσμοί μεταξύ της Γαλλίας και της εβραϊκής κοινότητας παραμένουν ισχυροί. Συνδέονται εν μέρει με τη μνήμη και διατηρούνται από δυναμικές γαλλόφωνες προσωπικότητες όπως της ιστορικού Ρένας Μόλχο ή του Προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας και Αντιπροέδρου του Παγκόσμιου Ισραηλιτικού Συμβουλίου, Νταβίντ Σαλτιέλ. Οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων υπήρξε μία από τις πιο συντετριμμένες κοινότητες εξαιτίας της βίας κατά τη ναζιστική περίοδο: η ολοκληρωτική καταστροφή, στα τέλη του 1942, του εβραϊκού νεκροταφείου στο κέντρο της πόλης – του πιο σημαντικού της Ευρώπης, με τους 300.000 τάφους του – συνέβαλε στην απομάκρυνση της κοινότητας των Σεφαραδιτών από το ιστορικό παρελθόν της, και οι μαζικοί εκτοπισμοί που ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 1942 οδήγησαν στα στρατόπεδα θανάτου σχεδόν την πλειονότητα (96 %) από τους 55 000 Εβραίους που κατοικούσαν στην πόλη στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Μόλις 2 000 άτομα επέζησαν από το Ολοκαύτωμα.
Το Γαλλικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, το οποίο είχε υποδεχθεί έναν μεγάλο αριθμό Εβραίων μαθητών, και κυρίως μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, συμβάλλει στην απαραίτητη διατήρηση μνήμης. Μια αναμνηστική πλάκα βρίσκεται στην είσοδο του κτηρίου, ως φόρος τιμής στα εβραιόπουλα του σχολείου που εκτοπίστηκαν. Πρόσφατα έχει ξεκινήσει και μια δράση με σκοπό να αναζητηθούν επιζήσαντες που υπήρξαν μαθητές του σχολείου.
Η διατήρηση της μνήμης αυτής της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, που έχει δημιουργήσει τόσους δεσμούς με τη Γαλλία, παραμένει μείζον καθήκον όλων μας.
¹ Όπως αποδεικνύεται από την παρουσία του τάφου του Βενιαμίν εντός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, χώρος ο οποίος θεωρείται ως ο παλαιότερος εβραϊκός χώρος της Θεσσαλονίκης.
² Δείτε την Chronique du Jeudi «Aπό τους Αλλατίνι στους Ντασώ – Ένα οικογενειακό έπος που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη».
³ Μιά αξιοσημείωτη συνεισφορά έγινε πρόσφατα για το συγκεκριμένο βιβλίο από τον Μισέλ Αζαριά, ο οποίος δημοσίευσε το Γαλλο/Ισπανοεβραϊκό Λεξιλόγιο, με τίτλο El Nehama al reverso, το οποίο επιτρέπει τη μετάφραση στα γαλλικά ισπανοεβραϊκών λέξεων του λεξικού του Ζοζέφ Νεχαμά.
⁴ Δείτε την Chronique du Jeudi «Aπό τους Αλλατίνι στους Ντασώ – Ένα οικογενειακό έπος που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη».
⁵ Όσον αφορά τον Ελί Μοντιανό, δείτε την Chronique du Jeudi «Η Γαλλική επιρροή στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης» (6η παράγραφος).
