Ο Ερνέστ Εμπράρ, η ψυχή του πολεοδομικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης
Μετά από την ανάπαυλα του Πάσχα, σας ξαναβρίσκουμε σήμερα με ένα chronique αφιερωμένο στον Γάλλο Ερνέστ Εμπράρ, εμπνευστή του πολεοδομικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης.
Σας ενημερώνουμε επίσης ότι, από δω και στο εξής, το chronique θα γίνει μηνιαίο και θα συναντιόμαστε κάθε πρώτη Πέμπτη του μήνα με ένα νέο Chronique du Jeudi της ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.
Καλή ανάγνωση!
Ο Ερνέστ Εμπράρ, η ψυχή του πολεοδομικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενα chroniques, η Γαλλία, κατά το πέρασμα των αιώνων, συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης: είναι η πρώτη ξένη χώρα που ίδρυσε προξενείο στην πόλη το 1686¹. Επίσης, στα τέλη του 19ου αιώνα², η κατασκευή του λιμανιού της πόλης ανατέθηκε σε Γάλλο επιχειρηματία και, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1915-1918), η υπό γαλλική διοίκηση στρατιά της Ανατολής, συνέβαλε στη μεταμόρφωση της πόλης και της περιοχής, κατασκευάζοντας δρόμους, γέφυρες, σιδηροδρομικά δίκτυα, αποθήκες και ενισχύσε την τροφοδοσία της πόλης σε νερό και αγροτικά προϊόντα.³
Στη Στρατιά της Ανατολής συμμετείχαν και αρχιτέκτονες, μηχανικοί, φυσικοί επιστήμονες, γεωπόνοι, γιατροί και αρχαιολόγοι. Μεταξύ όλων αυτών και ο μοναδικός Ερνέστ Εμπράρ, που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη σύλληψη του πολεοδομικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Τον Αύγουστο του 1917, μια τεράστια φωτιά κατακαίει την πόλη για περισσότερες από τριάντα ώρες καταστρέφοντας σχεδόν ολόκληρο το ιστορικό κέντρο της, αφήνοντας περίπου 70.000 άστεγους. Η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει να επανεξετάσει πλήρως το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης για να την εκσυγχρονίσει και να της δώσει νέα ταυτότητα (μόλις πέντε χρόνια μετά την ενσωμάτωση της Σαλονίκης στην ελληνική επικράτεια). Δημιουργεί τη «Διεθνή Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης» στην οποία κλήθηκαν να συμμετάσχουν αρκετοί αρχιτέκτονες, όπως ο Γάλλος Ερνέστ Εμπράρ, ο Βρετανός Thomas Mawson, οι Αριστοτέλης Ζάχος και Κωνσταντίνος Κιτσίκης καθώς και μηχανικοί όπως ο Γάλλος Ζοζέφ Πλεμπέρ.
Ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Υπουργός Συγκοινωνιών Αλέξανδρος Παπαναστασίου αμέσως αντιλαμβάνονται τα πλεονεκτήματα που δίνει η παρουσία στην πόλη μιας προσωπικότητας όπως του Ερνέστ Εμπράρ. Ο Γάλλος πολεοδόμος και αρχιτέκτονας, επικεφαλής του Τμήματος Αρχαιολογίας της γαλλικής Στρατιάς της Ανατολής, ήταν απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού. Το 1904 τιμήθηκε με το «Μεγάλο Βραβείο της Ρώμης» και ασχολήθηκε με την αρχιτεκτονική των ακτών της Μεσογείου (ιδιαίτερα με το Ανάκτορο του Διοκλητιανού στην πόλη Σπλιτ) κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βίλα Μέντιτσι (έδρα της Γαλλικής Ακαδημίας στη Ρώμη). Είχε προηγούμενως εκπονήσει τα πολεοδομικά σχέδια του Κέντρου Παγκόσμιας Επικοινωνίας.
Η Διεθνής Επιτροπή προχωρά άμεσα στην πραγματοποίηση του έργου υπό τη διεύθυνση του Εμπράρ ο οποίος φαντάστηκε μια πόλη υπόδειγμα και έθεσε στην υπηρεσία του έργου την ευφυΐα του, τις γνώσεις του για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, την ευαισθησία του για το ωραίο και την αρχαιολογία.
Είναι εντυπωσιακό ότι ακόμη και σήμερα διακρίνουμε το ενορατικό και πρωτοποριακό πνεύμα του. Ο Εμπράρ εκπονεί ένα πολύ οργανωμένο πολεοδομικό σχέδιο, σύνθεση της κλασικής του κουλτούρας και των μοντέρων επιρροών από τον χώρο της πολεοδομίας. Σχεδιάζει ένα σχεδόν συμμετρικό κέντρο, που αποτελείται από πλατιές λεωφόρους παράλληλες προς το θαλάσσιο μέτωπο (κυρίως την αρχαία οδό Εγνατία, την οποία διαπλατείνει) και με παρεμβαλλόμενα κάθετα, ως προς τον Θερμαϊκό ανοίγματα και διαγώνιες λεωφόρους που συνδέουν εμβληματικά κτήρια. Έχοντας πάντα κατά νου την ποιότητα ζωής των κατοίκων, προβλέπει δημόσιους χώρους, πάρκα, πλατιά πεζοδρόμια με δενδροστοιχίες και αξιοποιεί την πλούσια αρχαιολογική και αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης⁴ κατασκευάζοντας κτήρια νεοβυζαντινής αρχιτεκτονικής που ενισχύουν την τοπική ιστορία.
Παρόλο που δεν μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν⁵ όλα όσα φαντάστηκε, η κληρονομιά του Εμπράρ είναι σημαντική. Το αντιλαμβανόμαστε περπατώντας στην επιβλητική πλατεία Αριστοτέλους, που αποτελεί την απόληξη του κεντρικού κάθετου άξονα του σχεδίου Εμπράρ, και από την οποία προσφέρεται υπέροχη θέα στον Θερμαϊκό και στον Όλυμπο.
Στο άλλο άκρο του άξονα, στην περιοχή της Άνω Πόλης, το Δημοτικό Συμβούλιο με απόφασή του το 2019 αφιερώνει στον Ερνέστ Εμπράρ μία πλατεία, για να τιμήσει τον αρχιτέκτονα του οποίου η διεθνής αναγνώριση δεν είναι αυτή που θα του άξιζε.
Μετά τη Θεσσαλονίκη, θα κληθεί να πραγματοποιήσει πολλά ακόμη έργα: θα εκπονήσει τα σχέδια για το Ανόι και το Νταλάτ (στο σημερινό Βιετνάμ) και κατόπιν θα προσκληθεί ξανά από την κυβέρνηση Βενιζέλου (1928 έως 1932) για να εργαστεί, μεταξύ άλλων, για το πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας και την κατασκευή σχολικών κτηρίων σε ολόκληρη τη χώρα.
Ένα χρόνο αργότερα, το 1933, μετά από μια πολύ γεμάτη ζωή, θα πεθάνει στη Γαλλία, από ασθένεια που τον είχε προσβάλει στην Ινδοκίνα.
⁴ συμπεριλαμβανομένης της αρχαίας ελληνικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής και οθωμανικής περιόδου.
⁵ εξαιτίας πολλών παραγόντων, όπως οι εξελίξεις που ακολούθησαν στην Ελλάδα, οι εντάσεις για τα ακίνητα και η έκρηξη ανοικοδόμησης των δεκαετιών 1950 έως 1970.
Μπορείτε να βρείτε τα Chroniques du jeudi στους ιστότοπούς μας:
