«Η σφαγή των προξένων», 6 Μαΐου 1876

«Η σφαγή των προξένων», 6 Μαΐου 1876 

Με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη του δισέγγονου του γάλλου διπλωμάτη Ζιλ Μουλέν, του πρώτου απογόνου που ήρθε να αναζητήσει τα ίχνη του οικογενειακού του παρελθόντος, αναδιφήσαμε στην ιστορία της δολοφονίας του γάλλου και του γερμανού προξένου, Ζιλ Μουλέν και Ερρίκου Άμποτ, που διαδραματίστηκε στην καρδιά της τότε οθωμανικής πόλης της Θεσσαλονίκης, στις 6 Μαΐου 1876.

Η υπόθεση, γνωστή ως το «επεισόδιο της Θεσσαλονίκης»¹ – που είχε μακροχρόνιες διπλωματικές επιπτώσεις και συνέβαλε στην πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – διαδραματίζεται σε μια πόλη πραγματικό μωσαϊκό εθνοτήτων. Τούρκοι, Εβραίοι, Έλληνες και γειτονικοί λαοί (Αλβανοί, Βούλγαροι, Βλάχοι κλπ), συμβίωναν επί αιώνες. Ωστόσο, οι εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας² πυροδοτούσαν πλέον εντάσεις στην πόλη.

Σ’αυτό το πλαίσιο, στις 5 Μαΐου 1876, μια νεαρή χριστιανή Βουλγάρα από ένα γειτονικό χωριό φτάνει με τρένο στη Θεσσαλονίκη για να δηλώσει στις οθωμανικές αρχές τον πρόσφατο εξισλαμισμό της. Η μητέρα της, που την ακολουθεί, δεν είχε καταφέρει να την αποτρέψει και έτσι ζητά βοήθεια από τους κατοίκους της περιοχής γύρω από τον σταθμό για να εμποδίσει να ολοκληρωθεί η διαδικασία. Μια ομάδα χριστιανών ανταποκρίνεται στην έκκλησή της και οδηγεί μητέρα και κόρη στην κατοικία του Αμερικανού υποπρόξενου³, στην συνοικία των Φράγκων, για να διευθετηθεί το θέμα.

Ωστοσο, οι φήμες για το περιστατικό διαδίδονται στην πόλη και την επόμενη κιόλας μέρα πολλοί μουσουλμάνοι πηγαίνουν στο κονάκι, την έδρα του Οθωμανού κυβερνήτη και απαιτούν η νεαρή κοπέλα να ενταχθεί κανονικά στους κόλπους του Ισλάμ. Οι ώρες περνούν, οι προσπάθειες να πάρουν πίσω την κοπέλα παραμένουν άκαρπες, το πλήθος αυξάνεται και μετακινείται προς το γειτονικό τζαμί⁴. Οι πρόξενοι της Γαλλίας και της Γερμανίας, Ζιλ Μουλέν⁵ και Ερρίκος Άμποτ, καταφθάνουν επιτόπου για να συναντήσουν τον κυβερνήτη και να διαμεσολαβήσουν, αλλά συλλαμβάνονται και απομονώνονται στον περίβολο του τζαμιού. Ξεσπούν συμπλοκές, οι οποίες καταλήγουν στο λιντσάρισμα των δύο προξένων, 39 και 34 ετών αντίστοιχα, με μαχαίρια, ραβδιά και σιδηρόβεργες.

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις αντέδρασαν άμεσα και κάλεσαν την Υψηλή Πύλη⁶ να παρέμβει τάχιστα και δυναμικά: απαίτησαν ουσιαστικές αποζημιώσεις, επίσημη κηδεία και παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Τις επόμενες μέρες, έξι άτομα εκτελέστηκαν με δημόσιο απαγχονισμό, κοντά στον Λευκό Πύργο. Ελληνικά, ιταλικά, βρετανικά, ρωσικά και γαλλικά πολεμικά πλοία είχαν σπεύσει στο λιμάνι. Σε ένα από αυτά, υπηρετούσε ο αξιωματικός του ναυτικού Λουί-Μαρί-Ζυλιέν Βιό, ο μετέπειτα διάσημος συγγραφέας Πιέρ Λοτί, ο οποίος από αυτή την εμπειρία θα εμπνευστεί το πρώτο του μυθιστόρημα Αζιγιαντέ (το οποίο θα εκδοθεί το 1879).

Ο Ζιλ Μουλέν ήταν επαγγελματίας διπλωμάτης. Προσελήφθη στο Υπουργείο Εξωτερικών το 1858, διορίστηκε στην Τύνιδα το 1862, κατόπιν στο Σαράγεβο⁷ το 1866 και το 1869 κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, όπου παντρεύτηκε την Μαίρη Άμποτ, αδελφή του Ερρίκου Άμποτ – του δεύτερου δολοφονημένου προξένου. Τα δύο αδέλφια ανήκαν σε μια ορθόδοξη αγγλική οικογένεια, από τις ισχυρότερες της πόλης. Οι δύο άνδρες ήταν επομένως συγγενείς εξ αγχιστείας και πολλοί από τους πρωταγωνιστές του επεισοδίου είχαν οικογενειακούς δεσμούς ή συνεργάζονταν επαγγελματικά. O Ερρίκος Άμποτ ενταφιάστηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά η σορός του Ζυλ Μουλέν επαναπατρίστηκε και μετά από την επικήδεια τελετή στον ναό Σεν Ζερμέν ντε Πρε, παρουσία του τότε Υπουργού Εξωτερικών Λουί Ντεκάζ, ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο Μονπαρνάς⁸. Το όνομά του αναγράφεται σήμερα σε αναθηματική πλάκα στο κτήριο των Αρχείων του Υπουργείου Ευρώπης και Εξωτερικών Υποθέσεων, μαζί με τα ονόματα άλλων τεσσάρων διπλωματών που πέθαναν κάνοντας το καθήκον τους.

Στη Θεσσαλονίκη, πολύ κοντά στο σημείο της δολοφονίας των δυο ανδρών, βρίσκεται η οδός των Προξένων.

¹ Γνωστή επίσης ως «σφαγή των προξένων», όπως αναφερόταν στον Τύπο της εποχής.

² Οι Έλληνες έχουν εξεγερθεί ήδη από το 1821, οι Σέρβοι στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξεγείρονται το 1875-1878, οι Βούλγαροι τον Απρίλιο του 1876.

³ Πρόκειται για τον Περικλή Χατζηλαζάρου, επίσης ορθόδοξο, που διατηρούσε στενούς δεσμούς με την οικογένεια Άμποττ και συνεργαζόταν μαζί της επαγγελματικά.

⁴ Πρόκειται για το Σαατλί Τζαμί, που καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.

⁵ Το επίσημο όνομά του ήταν Πιερ-Ζυλ Μουλέν (Pierre-Jules Moulin).

⁶ Η έδρα της κυβέρνησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη.

⁷ Εκείνη την εποχή, το Σαράγεβο ονομαζόταν Μπόσνα Σαράι.

⁸ Όπου έχει στηθεί προτομή στη μνήμη του.